آشنایی با گچ
شهر > شهری – همشهری آنلاین: گچ از جمله مصالحی است که در صنایع ساختما‌ن‌سازی از اهمیت خاصی برخوردار است. قدمت استفاده بشر از گچ به حدود ۵۰۰۰ سال قبل می‌رسد (دیواره‌های قبرهایی در مصر که مربوط به آن دوران است به‌وسیله گچ اندود شده است). در ایران نیز استفاده از گچ به زمان حکومت اشکانیان می‌رسد.
گچ از پختن و آسیاب کردن سنگ گچ به‌دست می‌آید. سنگ گچ از گروه مصالح ساختمانی کلسیم‌دار است و از لحاظ فراوانی در طبیعت در ردیف پنجم می‌باشد.
گچ تقریباً در تمام نقاط جهان یافت می‌شود و در ایران در مناطقی مانند کویر مرکزی و اطراف تهران، آذربایجان، جاجرود و اطراف مشهد یافت می‌شود.
سنگ گچ به فرمولCaSo4.2H2O از سنگ‌های ته‌نشستی است و میل ترکیبی شدیدی دارد و به همین خاطر به طور خالص یافت نمی‌شود، این سنگ بیشتر به‌صورت ترکیب با آهک، خاک رس، کربن و اکسیدهای آهن یافت می‌شود. (سنگ گچ موجود در طبیعت بیشتر به‌صورت مخلوط با آهک و خاک رس است)
– سنگ گچ به دو صورت یافت می‌شود:
الف) سولفات کلسیم آبدار که به آن ژیپس (گچ خام) گویند.
ب) سولفات کلسیم بدون آب (CaSo4) که به آن ایندریت گویند.
– سنگ گچ خام خود به ۴ صورت یافت می‌شود:
الف) سنگ گچ مرمری: این سنگ جزو سنگ‌های زینتی می‌باشد و در گچ‌پزی کاربرد ندارد.
ب) سنگ گچ مطبق: این سنگ به صورت لایه لایه می‌باشد و مصرف گچ‌پزی ندارد.
ج) سنگ گچ خوشه‌ای: این سنگ نیز به صورت تارهای ابریشم به هم چسبیده است که مصرف گچ‌پزی ندارد.
د) سنگ گچ معمولی: این سنگ غیربلوری بوده و فراوان‌ترین نوع سنگ گچ است که مصرف گچ‌پزی دارد.
سنگ گچ خالص بی‌رنگ است، امّا چون سنگ گچ بصورت خالص یافت نمی‌شود، این سنگ در رنگ‌های خاکستری (به دلیل ترکیب با کربن)، بی‌رنگ، زرد روشن، کبود یا سرخ رنگ (به دلیل ترکیب با اکسیدهای آهن) در طبیعت یافت می‌شود.
– گچ دارای خواص زیادی است که از آن جمله می‌توان موارد زیر را نام برد:
۱- رنگ سفید و خوش‌آیند
۲- زودگیر بودن: ملات گچ در حدود ۱۰ دقیقه سخت می‌شود. (برای همین است که استفاده از این ملات برای تیغه‌های ۵ سانتی‌متری و طاق‌های ضربی (که برای چیدن هر ردیف آجر باید ردیف قبلی سخت شده و در جای خود ایستا باشد،) بهتر است.
۳- ارزانی و فراوانی
۴- اکوستیک و ضد صدا بودن: گچ تقریباً بین ۶۰ تا ۷۵ درصد ارتعاشات صوتی را می‌تواند جذب کند.
۵- مقاومت در مقابل آتش‌سوزی: چون گچ سخت شده مانند سنگ‌گچ دارای ۲ مولکول آب تبلور است، اگر لایه گچ در مقابل حرارت ناشی از آتش‌سوزی قرار بگیرد این آب تبلور در اثر حرارت دوباره از گچ جدا شده و به‌صورت یک لایه از آب در مقابل آتش قرار گرفته و برای مدت ۲ تا ۳ ساعت می‌تواند در مقابل سرایت آتش به فضاهای دیگر مقاومت کند.
۶- ازدیاد حجم به هنگام سخت شدن: در حدود ۱ درصد حجمش ازدیاد پیدا می‌کند و پس از خشک شدن تقلیل حجم پیدا نمی‌کند (برعکس بقیۀ ملات‌ها).
۷- رنگ‌پذیری
۸- سخت شدن
۹- دارا بودن خاصیت پلاستیسیته
- مهم‌ترین و اصلی‌ترین مشکل گچ این است که مقاومت کمی در مقابل آب و رطوبت دارد و بهتر می‌توان گفت که اصلاً مقاومتی ندارد. لایه‌های سفیدکاری اگر در مجاورت رطوبت قرار گیرند، طبله کرده و به‌صورت جدا از هم روی دیوار ظاهر می‌شوند (پس از خشک شدن رطوبت نیز این حالت در گچ باقی مانده و گچ به حالت اولیه خود باز نمی‌گردد) . بخاطر همین حالت گچ است که از آن در مکان‌هایی که با آب در تماس هستند (مانند حمام و آشپزخانه) استفاده نمی‌شود. از گچ در مناطق مرطوب مانند مناطق شمالی ایران نیز استفاده نمی‌شود، در این مناطق برای سفیدکاری بیشتر از سیمان سفید یا آهک استفاده می‌کنند. برای آن که گچ را در مقابل رطوبت مقاوم کنند، باید گچ ایندریت را کاملاً پودر کرده و آن را در محلول زاج (زاجها سولفات‌هایی مضاعف هستند که فرمول کلی آن‌ها M2So4.R2(So4)3.24H2O می‌باشد که در آن M نماینده یک فلز قلیایی مانند پتاسیم یا آمونیوم می‌باشد و R نماینده یک فلز سه ظرفیتی مانند آلومینیوم یا کُرم است و معمولاً در اصطلاح عموم، زاج به زاج سفید گویند) خمیر کرده و دوباره به کوره برده و تا ۵۰۰ درجه سلسیوس حرارت می‌دهیم، سپس آن را به آسیاب برده و به گرد گچ تبدیل می‌کنیم که در مقابل آب مقاوم بوده و طبله نمی‌کند.
– مقدار آبی که ۱ کیلوگرم پودر گچ احتیاج دارد تا ملات شود از لحاظ تئوری ۰٫۲ لیتر است یعنی تقریباً ۲۰ درصد وزن گچ ولی عملاً برای آنکه شکل‌پذیری بهتری در ملات گچ ایجاد شود باید به ملات گچ در حدود۷۰ تا ۸۰ درصد وزنش آب اضافه نمود.
– گچ ساختمانی مرغوب آن گچی است که زمان گرفتن آن زودتر از ۸ دقیقه شروع نشود و حداکثر از ۲۵ دقیقه دیرتر شروع به گرفتن نکند. پایان سخت شدن آن نیز نباید زودتر از ۲۰ دقیقه و دیرتر از ۱ ساعت باشد. گچ سخت شده شکل‌پذیری خود را از دست می‌دهد.
– برای آنکه ملات گچ روی بتن بچسبد، ابتدا روی بتن گیبتون می‌زنند و سپس روی آن ملات گچ را می‌کشند.
– گچ در موقع ملات‌سازی گرما تولید می‌کند به‌طوری که حدوداً ۱۵ تا ۲۰ درجه گرم‌تر از محیط می‌شود. بهتر است ملات گچ را در دماهای کمتر از ۵ یا ۶ درجه بالای صفر مصرف نکنیم.
– گچ کشته، گچی است که هیچ وقت سخت نمی‌شود و تا قبل از خشک شدن حالت پلاستیسیته خود را از دست نمی‌دهد. ضخامت گچ کشته نباید از ۱ mm تجاوز کند چون در غیر این صورت پوسته پوسته شده و از سطح کار جدا می‌شود.
– وزن مخصوص گچ در کل ton/m30.85 تا ۱٫۴ است، ولی این عدد برحسب ریزی و درشتی دانه‌ها و همچنین لرزیده و نلرزیده آن فرق می‌کند.
– قطر بزرگ‌ترین دانه گچ مورد استفاده در کارهای ساختمانی نباید از mm 0.6 بزرگ‌تر باشد و ۹۰ درصد آن باید ریزتر از mm 0.15 بوده و ۹۹٫۵ درصد آن باید ریزتر از mm 0.2 باشد. هرقدر دانه‌های گچ ریزتر باشند گچ مرغوب‌تر است.
– مقاومت فشاری گچ سخت شده بیش از kg/cm2 30 و مقاومت کششی آن بیش از kg/cm 25 می‌باشد.
– ملات گچ اگر در مجاورت آهن، روی و سرب قرار بگیرد با آن ترکیب شده و تولید سولفات می‌کند و در نتیجه موجب ضعیف شدن قطعه به‌کار رفته می‌شود.
– از دوغ‌آب گچ برای پر کردن درزهای طاق ضربی استفاده می‌کنند.
دوغ‌آب گچ را قبل از ازدیاد حجم گچ مصرف می‌کنند و ملات گچ را بعد از ازدیاد حجم گچ مصرف می‌کنند.
مرجع سنگ ایران
